Foto door Sjaak Boot
De archeologische onderzoeken ter voorbereiding op A16 Rotterdam zijn in volle gang. Aanleiding voor Rijkswaterstaat om een geschiedeniswandeling te organiseren voor de directe omgeving. Onder leiding van amateurhistoricus Fried Füss uit Bergschenhoek trok een gezelschap van ruim 30 geïnteresseerden eerst het Lage Bergse Bos en daarna het Terbregseveld in, via de Rottekade.
6000 jaar historie
Onder het genot van een kopje koffie in restaurant Bergsche Plas krijgen de wandelaars allereerst een introductie over de historie van het gebied. ‘Ruim 6000 jaar geleden, in de nieuwe steentijd, liepen en voeren in dit gebied al mensen rond; jagers en vissers’, vertelt Fried. ‘Later werd het weer door water overspoeld en ontstond een moeras. Vanaf 1300 ging men hier turf winnen, want de steden hadden brandstof nodig. Langzaam verandert de streek in een uitgestrekt plassengebied. Vanaf 1772 bouwt men watermolens om het poldergebied tussen de Landscheiding en de Rotte droog te malen en te houden.’
Molengang G
Na de introductie knoopt men de veters nog eens goed vast en is het tijd om naar buiten te gaan. De wandeling volgt grotendeels molentrap G: een rij met molens uit de 18e eeuw, onderdeel van een molennetwerk van 27 molens die het gebied tot 1914 droogmaalden. Gang G loopt vanaf de Rottebandreef tot aan de Rottekade bij de voormalige panden 243/244. Molen G4, waarvan de stomp nog fier overeind staat en bewoond wordt, is misschien wel de bekendste van het stel. Dit Rijksmonument is in de jaren 90, na een brand, fraai in ere hersteld. Fried: ‘Achter de molenstomp, ongeveer net achter de brug, komt straks de landtunnel in de A16 te liggen. Als de tunnel gereed is, krijgt de molenstomp een mooie zichtplek op het nieuw aan te leggen terrein. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bood de familie Verheul hier nog onderdak aan 2 onderduikers, die de oorlog veilig overleefden.’
Afbeelding beschikbaar gesteld door Fried Füss
Fokker D-21 stort neer
Net voor de Tweede Wereldoorlog, op 22 november 1939, klonk er rond 14.30 uur een doffe dreun rondom molengang G. ‘Tussen molengang G en de Molenlaan was in dichte mist een vliegtuig neergestort op Hillegersbergs grondgebied, nabij de grens met Bergschenhoek’ licht Fried toe aan de wandelaars. ‘Het bleek een Fokker D-21 van de luchtmacht, een jager met toestelnummer 237. Deze was met goed weer van de vliegbasis Soesterberg vertrokken naar vliegveld Waalhaven in Rotterdam, waar het nooit aankwam. Bewoners van de molen G2 hebben het vliegtuig zeer laag horen overkomen. De piloot werd, na een moeizame berging, in zijn vernielde vliegtuig op ongeveer 3,5 m diepte aangetroffen. De verongelukte luchtmachtpiloot was de 23-jarige Janjaap Clinge Doorenbos. Een zoon van de dichter Clinge Doorenbos.’ De wandelaars zijn enthousiast over de mooie verhalen van Fried. ‘Nu leer ik het Lage Bergse Bos pas echt goed kennen’, klinkt het.
Blootlegging molenkelder
Langs molen G2 en G3 wandelt het gezelschap verder richting G1, aan de rand van de Rotte. Een daadwerkelijke molen is hier al ruim 100 jaar niet meer te zien. Toen G1, ook Breggemolen genoemd, in 1914 uit gebruik werd genomen werd de molen gesloopt. Een jaar later stond er een huis. Het huis werd gebouwd op de molenkelder, zo blijkt ook uit de archeologische opgravingen van eind oktober dit jaar. ‘In de zeer oude kelder was aan het begin van de zogenoemde voorwaterloop zelfs de eikenhouten wachtdeur nog aanwezig’, weet Fried.
Foto door Fried Füss
Terbregseveld
Ook aangesloten bij de wandeling is Pieter Teekens van ingenieurs- en adviesbureau Antea. Dit bureau verzorgt het archeologisch onderzoek in het Terbregseveld. De bevlogen archeoloog neemt de wandelaars mee het veld in, waar de wandelschoenen en laarzen goed van pas komen. De blubber komt bijna tot aan de enkels. Aangekomen bij een meterslange proefsleuf van ruim 1 m diep geeft Pieter tekst en uitleg over de het onderzoek. Tot ieders grote verassing blijkt hij net die dag ervoor interessante vondsten te hebben gedaan: ingekerfde scherven van borden en kommen uit de late ijzertijd. Voor de bewoners een indrukwekkend bewijs dat op de plek waar zij nu wonen ruim 2000 jaar geleden ook mensen woonden en werkten. De wandeling had niet mooier kunnen eindigen.
Foto door Sjaak Boot
Meer informatie
Benieuwd naar wat Fried vertelde tijdens de wandeling of alles nog eens nalezen? U kunt de tekst van Fried downloaden via onze documentenbibliotheek. Alle afbeeldingen die tijdens de wandeling ter illustratie werden gebruikt, vindt u terug in ons fotoalbum op a16rotterdam.nl/geschiedeniswandeling. Meer weten over de historie van het projectgebied A16 Rotterdam? Eerder dit jaar schreef Fried Füss samen met Rijkswaterstaat al een verhaal over de geschiedenis van het Bergse Bos. De historische verhalen van Fried zijn daarnaast met regelmaat terug te vinden in de lokale krant de Heraut.